Çoklu Zeka Kuramı Nedir?
Zeka denildiği zaman çoğu kişinin aklına matematikte iyi olmak ve IQ testinden yüksek puan almak gibi durumlar gelir. Ayrıca zeka sıklıkla; doğuştan sahip olduğumuz, seviyesinin değiştirilmesi zor ve belli yöntemlerle ölçülebilen entelektüel kapasite olarak tanımlanır.
Fakat geçtiğimiz yıllarda, zeka üzerine daha farklı görüşler ortaya çıktı. Bu farklı görüşlerden birisi de Harvard Üniversitesinden Amerikalı psikolog Howard Gardner’ın ortaya sunduğu Çoklu Zeka Kuramı’dır.
Çoklu Zeka Kuramı’na göre, zeka üzerine yapılmış olan geleneksel psikometrik görüşler çok sınırlıdır. Gardner, bu teorisinden, ilk olarak 1983 yılında çıkmış olan “Zihnin Çerçeveleri: Çoklu Zeka Kuramı” adlı kitabında bahsetmiştir ve her insanın farklı türlerde zekalarının olduğunu öne sürmüştür.
Gardner; görsel-uzamsal zeka, dilsel-sözel zeka, kişilerarası zeka, içsel zeka, mantıksal-matematiksel zeka, müziksel-işitsel zeka, bedensel-kinestetik zeka ve doğasal zeka olmak üzere sekiz farklı zeka çeşidi önermiştir. Ayrıca varoluşsal zeka olarak da bilinen dokuzuncu muhtemel ilavenin eklenebileceğini düşünmüştür.
Gardner’ın bu zeka teorisine göre kişiler, belli bir alanda daha güçlü olmakla birlikte genellikle farklı zeka çeşitlerinin birleşimi şeklindedir ve her insanın kendisine özgü bir zeka profili vardır. Ayrıca bütün zeka alanları dinamiktir ve geliştirilebilir. Yani her insan kendi zeka alanlarını geliştirebilir ve tanıyabilir.
Belli bir zeka alanının kullanımı esnasında diğer zeka alanlarından da faydalanılabilir. Her bir zeka alanı; hafıza, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir sisteme sahiptir. Kişisel özellikler, kültür, kalıtım, inançlar zeka alanlarının gelişimi veya zayıflaması üzerinde etkiye sahiptir. Zeka alanlarından en gelişmiş olanı diğer zeka alanlarının geliştirilmesi için kullanılabilir ve bütün zeka alanları, insanın kendini gerçekleştirmesi yolunda farklı ve özel kaynaklardır. Ayrıca sonradan farklı zeka alanları da keşfedilebilir. Şimdi gelin, zeka alanlarını daha detaylı inceleyelim.
1. Görsel-Uzamsal Zeka
Görsel-uzamsal zekası güçlü olan kişiler, varlıkları görselleştirmede ve gözünde canlandırmada oldukça iyidir. Zevk için okurlar ve yazarlar. Çizim, resim ve yapboz yapmayı; görsel sanatlarla uğraşmayı severler. Resimleri, grafikleri ve çizelgeleri iyi bir şekilde yorumlayabilirler. Ayrıca örüntülerin ve desenlerin farkına kolayca varabilirler.
2. Dilsel-Sözel Zeka
Dilsel-sözel zekası güçlü olan kişiler, yazılı ve sözlü bilgiyi kolayca hatırlarlar. Kelimeleri oldukça güzel kullanırlar. Okumayı ve yazmayı çok severler. Münazara ve etkileyici konuşmalar yapmak konusunda oldukça başarılıdırlar. Varlıkları, olayları, kavramları iyi bir şekilde açıklayabilirler. Hikaye anlatırken mizah kullanmayı severler.
3. Kişilerarası Zeka
Kişilerarası zekası güçlü olan kişiler, diğer insanlarla sözel ya da bedensel iletişim kurma ve onları anlama konusunda iyidirler. Etraflarındaki bireylerin duygularını, tutkularını, niyetlerini ve motivasyonlarını belirlemede yeteneklidirler. Olaylara, farklı perspektiflerden iyi bir şekilde bakabilirler. Çevresindeki insanlarla olumlu ilişkilere sahiplerdir. Gruplardaki sorunlara kolayca çözüm getirebilirler.
4. İçsel Zeka
İçsel zekası güçlü olan kişiler; kendi duygu durumlarının, hislerinin ve motivasyonlarının farkında olmada çok iyilerdir. Kendilerini ve diğer insanlarla olan ilişkilerini analiz etmeyi veya keşfetmeyi, hayal kurmayı severler. Mükemmel bir kişisel farkındalığa sahiplerdir. Teoriler ve fikirler hakkında düşünmek hoşlarına gider. Zayıf ve güçlü yönlerinin oldukça farkındadırlar. Hislerinin ve motivasyonlarının temellendirmelerini kolayca yapabilirler.
5. Mantıksal-Matematiksel Zeka
Mantıksal-matematiksel zekası güçlü olan kişiler; muhakeme yapmada, örüntüleri fark etmede ve problemleri mantıksal şekilde analiz etmede iyidirler. Bu tarz bireyler; sayılar, aralarındaki ilişkiler ve örüntüler hakkında kavramsal düşünmeye yatkındırlar. Problem çözme becerileri oldukça gelişmiştir. Bilimsel deneyler gerçekleştirmekten, karmaşık hesaplamalar yapmaktan ve soyut fikirler hakkında düşünmekten hoşlanırlar.
6. Müziksel-İşitsel Zeka
Müziksel-işitsel zekası güçlü olan kişiler; ritimler, sesler ve aralarındaki örüntüler hakkında düşünmek konusunda iyidirler. Şarkı söylemeyi, müzik dinlemeyi ve enstrüman çalmayı severler. Müziksel örüntülerin ve tonların kolayca farkına varabilirler. Şarkıları ve melodileri kolayca hatırlarlar. Müziksel yapı, ritimler ve notalar konuşunda zengin bir anlayışa sahiplerdir.
7. Bedensel-Kinestetik Zeka
Bedensel-kinestetik zekası güçlü olan kişiler, bedensel hareketlerde ve fiziksel kontrolde oldukça iyilerdir. Gelişmiş el-göz koordinasyonuna ve el becerilerine sahiplerdir. Dansta ve sporda başarılıdırlar. Duymak ve görmek yerine yaparak daha iyi hatırlarlar. Fiziksel koordinasyonları çok iyidir.
8. Doğasal Zeka
Doğasal zekası güçlü olan kişiler; doğaya, diğer türlere ve çevrelerine oldukça ilgi duyarlar. Doğada vakit geçirmeyi , keşfetmeyi ve diğer türler hakkında öğrenmeyi çok severler. Çevrede olan en küçük değişikliklerin ve doğadaki örüntülerin kolayca farkına varabilirler. Genel olarak biyoloji, botanik ve zooloji gibi alanlara yatkındırlar. Kamp ve yürüyüş yapma gibi açık hava aktivitelerinden hoşlanırlar. Bilgiyi kolayca kategorize edebilirler ve doğayla bağlantısı olmayan konuları öğrenmekten pek haz etmeyebilirler.
Sonuç
Gördüğünüz üzere, günümüzde yaygın olan düşüncenin aksine sadece matematikte iyi olan insanlar zeki değildir. Zekanın çeşitli türleri vardır ve çocuklar; okullarda kendi zekalarının dışa vurumu olan yeteneklerini, ilgilerini ve zayıf yönlerini geliştirmeye göre eğitilirse daha mutlu ve başarılı olurlar. Çoklu Zeka Kuramı, matematiği zekanın ve başarının tek ölçütü sayan geleneksel eğitimin ne kadar yanlış olduğunu da bir ölçüde kanıtlar.
Zaten günümüzde gelişmiş ülkelerdeki eğitim sistemleri, çocukların yararını düşünecek şekilde Çoklu Zeka Kuramı’na göre yapılandırılmaktadır. Bu sayede mutlu, başarılı ve potansiyelini en iyi şekilde kullanan nesiller yetişebilmektedir. Dileriz ülkemiz de matematiği zeki ve başarılı olmanın tek ölçütü sayan eğitim sisteminden en yakın zamanda kurtulur ve bir ülkenin en önemli konularından biri olan eğitimde daha iyi yerlere gelebilir.
Yazar: Egemen Koçak
Kaynaklar:
